Herfststormen

Jagend blad in striemende regenvlagen onder dreigend donkere wolkenluchten, fel opgezweept door de gierende wind: herfststormen. Herfststormen in mijn hoofd met bomen zonder bladeren, verregend spiegelend asfalt, de mensen in jassen, het schijnsel goudgeel uit de tram. De klanken van de Trois Gnossiennes dwarrelen als herfstbladeren soms somber, soms blij, af en toe opstandig of dreigend gitzwart, woeste gedachten door m’n hoofd. Alles voelt vloeibaar, ik kan niets meer vastpakken, niets beklijft nog en ik ben moe, zooooo moe. En ik heb geen zin meer, nergens zin meer in: niet in mijn omgeving, niet in mijn werk. Geen energie, geen verbinding, geen contact meer met mezelf.

Zo voelde het destijds, al weer jaren geleden, ongeveer. Is dat wat ze nu burn-out noemen en waar zoveel over geschreven wordt? “Het komt door het werk, door de werkdruk”, zeggen ze en schrijven ze en bepraten ze. “Daarom is het een beroepsziekte”, zeggen ze en schrijven ze en bepraten ze. Vooral mensen die het kunnen weten, dus dan zal het vast wel waar zijn.

Gnosis

Het lijkt wel of in de Gnossiennes van Satie het woordje gnosis zit en dit woord is afkomstig van het Griekse: γνῶσις, gnōsis, dat niet alleen kennis of inzicht betekent, maar ook het vermogen van de hersenschors om aan de hand van impulsen en associaties voorwerpen te herkennen. Kennis, inzicht, vermogen om te herkennen en wat als je jezelf niet meer herkent en niet meer weet wie je bent? Volgens cultuurfilosoof Maarten Coolen ben je dan existentieel opgebrand. Je hebt geen identiteit meer en kunt niet langer iemand zijn. Bas Roetman schrijft er in de Trouw van 3 oktober 2018 over, en hoe!

Blij

Het is een zwarte dag voor het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten en andere belanghebbers, maar ik word hier blij van! En met mij vast heel veel bedrijfsartsen en andere professionals die burn-out absoluut geen beroepsziekte vinden. Wie heeft het in vredesnaam in z’n hoofd gehaald te beweren dat burn-out een beroepsziekte is wanneer het voor 50% aan het werk toe te rekenen valt?

Inkijkje toekomst risque professionnel

“Tja beste werkgever, we hebben eens even goed gekeken en het ons volstrekt duidelijk dat deze burn-out voor 51% aan u valt toe te schrijven”. Werkgever met een bibberend stemmetje: “Ehhhh, maar wat betekent dat dan?” Strenge stem overheid: “Nou, dat betekent dat u de kosten voor de arbeidsongeschiktheid tot aan de pensioengerechtigde leeftijd moet doorbetalen.” Werkgever nu iets minder bibberig en klein beetje verontwaardigd: “Maar ik kan hier totaal niets aan doen! Ik kan toch de keuze om nog een keer zwanger te worden niet beïnvloeden? Of de keuze van een werknemer in z’n midlife om met een veel te jonge vriendin vreemd te gaan en thuis te komen en dan te horen te krijgen dat hij kan vertrekken? Ik kan er toch niets aan doen dat mensen geen of verkeerde keuzes maken? Dat ze zich helemaal gek laten maken om met alles mee te moeten doen en dus nog amper tijd hebben om te werken en het dan allemaal niet trekken?”

Zingeving en zelfreflectie

Maarten Coolen beschrijft totaal andere oorzaken voor burn-out, oorzaken die veel meer bij de mensen zelf gezocht moeten worden. Oorzaken die niet bijdragen aan een vijandig werkgeversbeeld, maar die me doen denken aan Siddhartha van Hermann Hesse. In dit prachtige boek uit 1922 beschrijft Hesse de knappe en later rijke jongeling Siddhartha die in het India ten tijde van Boeddha op zoek gaat naar zingeving, naar verlichting, het Nirvana, en vindt die uiteindelijk als eenvoudig veerman, pratend tegen de rivier en met stenen.
Hesse schreef zijn boek bijna 100 jaar geleden tijdens het interbellum, in een tijd dat burn-out en werkstress nog moesten worden bedacht. Destijds was ‘de verlichting’ een onderwerp voor de happy few; de gemiddelde arbeider werkte zichzelf in de fabriek of op het land halfdood en werd niet ouder dan 60 jaar. Maar de overeenkomst met Coolens voorbeeld, de man die de bergpaden in Zwitserland onderhield en daar volkomen tevreden mee was, is treffend.

De oorzaak moet worden gevonden in zingeving van de mensen zelf en, op een enkele uitzondering na, niet bij de grote boze werkgevers; dat is symptoombestrijding. En dat is een belangrijke reden voor mijn blijdschap over Coolens boodschap. Eindelijk eens een tegengeluid waardoor de echte oplossing in ieder geval dichterbij komt dan wanneer de vinger standaard richting werkgever gaat. Als daar werkelijk niet de oorzaak ligt, zul je de oplossing daar ook niet kunnen vinden. Dat we de nota kunnen adresseren maakt het probleem waarschijnlijk alleen nog maar groter.

Ook de oplossing die Coolen voorstaat is treffend: mensen niet op zichzelf terugwerpen met een mindfulness-cursus of, ik gooi er ook eens een in, de wereld roze inkleuren met een training ‘persoonlijk leiderschap’ waarin de leerling zelf aan de slag gaat met de tips. Hallo?? Dat is nou net het probleem; dat zelf aan de slag gaan is even behoorlijk lang en bovengemiddeld stevig niet aan de orde! En bewaar werknemers met een burn-out alsje-alsje- alsjeblieft voor gedrochten als ‘de manager als medicijn’ of ‘de werknemerscoach’ die wel even het goede gesprek gaat voeren. Ik bel Erik Ten Hag van AJAX toch ook niet dat hij met mij in de spits de volgende CL-wedstrijd tegen Bayern uit wel even gaat winnen?

De manager of de werknemerscoach is niet opgeleid voor het voeren van de gesprekken die voor de zelfreflectie nodig zijn om weer tot het besef te komen dat het er toe doet, dat jij er toe doet. Er toe doen en zingeving zijn essentieel en zonder die beleving is een burn-out een kwestie van tijd, zelfs als er helemaal geen werkgever in het spel is. Zelfreflectie en zingeving zullen vaste onderwerpen op de HR-agenda’s van werkgevers worden, essentieel waar het de relatie met de werknemer betreft.

Kompasgesprekken

De gesprekken hierover noem ik ‘kompasgesprekken’. Alles is nog open en zonder richting en daarom wordt er in een veilige omgeving van vertrouwelijkheid door speciaal opgeleide, onafhankelijke professionals, onbevangen en onbevooroordeeld geluisterd. Ze zijn geen ‘werknemerscoach’ of leidinggevende, werken niet vanuit het Eigen Regie Model en maken geen deel uit van het verdienmodel van een arbodienst, hebben dus geen dubbele petten op. Dat zijn niet geheel toevallig essentiële voorwaarden voor zelfreflectie en oprechte gesprekken over zingeving.

En stel dat Coolen en bijvoorbeeld Huber gelijk hebben? Dat de kern van het probleem burn-out in het ontbreken van zelfreflectie en zingeving (ik voeg op persoonlijke titel het gebrek aan keuzes maken toe) is en dus niet standaard bij de werkgever ligt? Knipoog en lange neus naar Nederlands Centrum voor Beroepsziekten: dan is burn-out net zoals in de rest van de wereld geen beroepsziekte! Niemand verder vertellen, dat is het ook en wordt het ook niet en als we nou eens stoppen met socialmediaprietpraat, boekjes en trainingen voor doehetzelfdoktertjespelende managers/leidinggevenden, stoppen met krantenpapagaaien en Hilversumohschatjeikbeninbeeld-interessant doen? Dat is best handig, want dan kunnen we gaan werken aan de echte oplossingen waarvan de kompasgesprekken slechts een heeeeel klein begin zijn en waarvoor Coolen een goede voorzet doet.

Bedankt voor het lezen van mijn blog en ik hoop dat je er iets aan hebt, al is het maar eens een andere kijk op de dingen. Een frisse andere kijk zoals Sheila Sitalsing in haar column in de Volkskrant van 2 oktober 😊

Ik wens je een super fijne en zinvolle dag toe,
Herwin Schrijver.